Sawah
Srengenge durung
katon njedul, nanging semburat abang ing sisih etan wus katon mbranang.
Manuk-manuk pating bleber mangkat golek pangan ninggalke anak-anake sing isih
cilik-cilik, pating cruit nguntapke lungane biyunge, kanthi pangarep-arep gek
ndang mulih terus ngloloh dheweke. Mengkono uga para manungsa kang duwe
pakaryan bakul menyang pasar. Padha nggendong tenggok munjung-munjung isi
dagangan.
Kabeh padha ngajab,
muga-muga laris, entek dagangane, mulih kari nggawa tenggok kosong lan
lembaran-lembaran rupiah. Esuk kuwi, Mbah Wongso uga katon menyang sawah nggawa
pacul sing disampirke ing pundhake. Tangane kiwa katon kelip-kelip amarga ing
slempitane driji ana mawane, mawa rokok lintingan dhewe alias tingwe.
Klempas-klempus sak dalan-dalan katon nikmat banget.
Wektu kuwi Parja lagi nyapu latar sing kebak
godhong jambu.
"Mruput, Mbah!
Tindak sabin?" "Genah nggawa pacul ngono, mosok arep njagong!"
semaure Mbah Wongso sakkecekele. Mbah Wongso sanajan wis tuwa nanging isih
seneng guyonan. Malah ana sing ngarani Mbah Gaul.
"Penjenengan
niku nggih aneh, Mbah! Nek kula mboten aruh-aruh mengke diarani cah enom mboten
ngerti unggah-ungguh." "Ooo...ya wis, bener Le..., la kowe gek
nyapu?" "Mboten, Mbah. niki nembe dhahar!" Parjo mbales Mbah
Wongso. "Dhahar gundulmu kuwi, diamput!! Kakekane...lha kok malah
mbales," wong loro terus padha ngguyu.
Tekan sawah Mbah
Wongso nyelehake pacule. Dheweke terus lungguh nyawang tanduran pari sing wis
merkatak. Sawise ngentekke udute, Mbah Wongso terus mak nyat, ngadeg terus
mbabati suket sak kiwa tengene tanduran pari. Sukete diklumpukke kanggo pakan
wedhus. Udakara jam sanga esuk, Suminah anake wadon katon nggawa sarapan lan
wedang teh sing ginasthel, legi panas tur kenthel. Kringet wis dleweran, weteng
ya wis pating kluthuk njaluk diisi.
"Sarapan
rumiyin, Pak!" "Kene nduk, wah kebeneran banget. Wetengku wis kluruk
terus je!" "Wau sak derenge tindak kapurih sarapan riyin mboten
purun, wong nggih sampun mateng sedanten." "Mangan kuwi paling enak
ki nek wis luwe ngene kiyi!"
Mbah Wongso anggone dhahar katon dhokoh
nyenengke tenan. Mula ora mokal sanajan wis sepuh isih katon gagah. Amarga olah
ragane macul ora tau leren lan dhahare ya akeh tenan.
Bar dhahar terus
ngunjuk benteran ginastel kalajengaken udud. Kesenengan sing keri kuwi jan-jane
wis dilarang dening anake wadon. "Pak, mbok ses-ipun dipun kirangi, nek
saget malah mboten sah udud mawon, cobi njenengan waos nggen bungkus rokok
niku. Merokok dapat menyebabkan kanker," durung rampung wis dipunggel Mbah
Wongso. "Rak dapat menyebabkan jarene Pardi wingi kae, dapat menyebabkan
kuwi tegese ora mesthi, isa lara isa ora, iya ta? Jarene nek wong-wong ora
udud, pabrik rokok isa bangkrut, karyawane padha nganggur, mbako ora payu,
petani mbako klenger, pemerintah ora nampa pajek, jarene pajek saka rokok kuwi
paling gedhe nduk? Lho, piye? Aku udud iki rak membantu pemerintah ta?"
"Penjenengan niku nek diaturi mesthi ngeyel, mengke nek gerah paru-parune
mang raoske piyambak!" Suminah katon mrengut.
Ora let suwe sak
rampunge Mbah Wongso dhahar, saka wetan katon wong loro lanang-wadon numpak pit
montor nyedhak marang lungguhe Mbah Wongso. Wong loro mau terus nyelehke heleme
terus mudhun nyalami Mbah Wongso lan Suminah. "Nyuwus pirsa, ingkang
nggarap sabin niki sinten, Mbah?" wong wadon mau takon marang Mbah Wongso.
"Kula!" semaure Mbah Wongso. "Penjenengan nyewa saben niki
dateng sinten?" "Lho, nyewa pripun. Sampeyan ampun golek perkara,
niki sabin kula. Kula tumbas pun sedasa tahun kepengker! Malah wonten surate,
surtipikat niku lho!" "Pak, jenenge sertifikat!" Suminah njawil
bapake. "Nggih ngoten niku!" semaure Mbah Wongso.
Oleh keterangan saka Mbah Wongso, wong loro
lanang-wadon mau pada ulat-ulatan semu gumun.
"Sabar riyin,
Mbah! Ngeten nggih, sabin niki sabin kula. Kula tumbas kalih welas tahun
kepungkur. Amargi kula merantau, kula ken nggarap tiyang sing gadhah riyin,
jenenge Prapto. Niki kula mboten merantau malih, kala wingi kula madosi Prapto,
kabaripun Prapto malah sampun tilar donya, mula kula nglacak mriki."
"Mboten saged, niki riyin nggih sawahe Prapto, ning sing numbas kula!
Sampeyan mesti ajeng apus-apus!" Mbah Wongso katon arep nesu. "Ngeten
mawon, kula mboten ajeng apus-apus. Benjang Sabtu dicocoke mawon sertifikate,
kula tak sowan ndalem penjenengan. Nek penjenengan ragu, nyuwun dipun sekseni
perangkat desa, napa sinten mawon sing ngertos babagan niki."
Dina sing dipilih
kanggo rembukan wis teka. Mbah Wongso ngaturi para-para kang dianggep
mangerteni babagan sertifikat lemah. Neng kono ana kanca-kancane Mbah Wongso
sing umure sak barakan, sing mangerteni sejarah tanah sawahe Mbah Wongso. Ing
kono uga rawuh Pak RT lan Pak RW, malah wis disiapke ponakane saka kepolisian
sing nganggo preman, kanggo nyekel pawongan sing bakal apus-apus.
Ora let suwe ana
mobil mlebu pekarangane Mbah Wongso. Penumpange cacah papat. Wong lanang cacah
telu lan wong wadone siji. Sing loro wis dikenal Mbah Wongso, nanging sing
medhun nggawa tas koper lan sing nggawa stopmap durung diwanuhi. Tibake sing
nggawa tas koper pakaryane pengacara lan sing nggawa stopmap pegawai sing
ngurusi sertifikat lemah.
Wong-wong mau padha
rembukan gayeng nganggo bahasa Indonesia. Mbah Wongso mung domblang-domblong,
ora mudheng apa sing diomongke. Ora wetara suwe sajake rembukan wis rampung.
Nanging kabeh padha meneng.
"Pripun, Bu?
Rak nggen kula ta sertipikat sing asli? Lha wong dituku nganggo dhuwit tenan,
mbiyen tak rewangi adol sapi pirang-pirang arep diaku-aku, mesthi nggen kula
sing asli," Mbah Wongso katon yakin banget. "Ngeten nggih, Mbah. Niki
pun disekseni saking bapak-bapak ingkang mangertos babagan niki, babagan
sertifikat, tibakipun ingkang asli menika e...e..., gadhahan kula, Mbah!"
pawongan wadon mau menehi keterangan. "Pripun!!! Napa leres, Pak?"
wong-wong sing pada rembugan nganggo bahasa Indonesia mau padha manthuk alon.
Nanging kanggona Mbah Wongso kaya disamber
nggelap. "Pak!!! Eling, Pak! Pak..." Suminah mbengok-mbengok amarga
bapake semaput.
Kapethik saking : Jagad Jawa - Solopos
Analisis Unsur Intrinsik Cekak
1.
Tema : Mbah Wongso udur babagan
sawah
2.
Latar
a.Latar
Panggonan
Sawah
“Tekan sawah Mbah Wongso nyelehake pacule.
Dheweke terus lungguh nyawang tanduran pari sing wis merkatak”.
Omahe mbah wongso
“
ora let suwe ana mobil mlebupekarangane mbah wongso. Penumpange cacahe
papat,wong lanang cacahe telu lan wong wadone siji”.
b. Latar Wektu : Esuk
“Srengenge durung katon njedul, nanging semburat
abang ing sisih etan wus katon mbranang”
c. Latar Suasana : Geger
"Mboten saged, niki riyin nggih sawahe
Prapto, ning sing numbas kula! Sampeyan mesti ajeng apus-apus!" Mbah
Wongso katon arep nesu.
3.
Paraga lan Penokohan
Mbah Wongso : Ora gelem ngalah, gaul,
seneng guyon
“"Mboten saged, niki riyin nggih sawahe
Prapto, ning sing numbas kula! Sampeyan mesti ajeng apus-apus!" Mbah
Wongso katon arep nesu.” , “"Mruput, Mbah! Tindak sabin?" "Genah
nggawa pacul ngono, mosok arep njagong!" semaure Mbah Wongso sakkecekele.”
Suminah : Sabar, perhatian
“Bar dhahar terus ngunjuk benteran ginastel
kalajengaken udud. Kesenengan sing keri kuwi jan-jane wis dilarang dening anake
wadon. "Pak, mbok ses-ipun dipun kirangi, nek saget malah mboten sah udud
mawon, cobi njenengan waos nggen bungkus rokok niku. Merokok dapat menyebabkan
kanker," ”
Pawongan Wadon : Apik, ora grusa-grusu
"Ngeten mawon, kula mboten ajeng apus-apus.
Benjang Sabtu dicocoke mawon sertifikate, kula tak sowan ndalem penjenengan.
Nek penjenengan ragu, nyuwun dipun sekseni perangkat desa, napa sinten mawon
sing ngertos babagan niki."
Pardi :
Apik, seneng guyon
"Ooo...ya wis, bener Le..., la kowe gek
nyapu?" "Mboten, Mbah. niki nembe dhahar!" Parjo mbales Mbah
Wongso.
4.
Alur
: Maju
5.
Sudut pandang : Uwong
ketelu sing perane kanggo pengamat
“Tekan sawah Mbah Wongso nyelehake pacule.
Dheweke terus lungguh nyawang tanduran pari sing wis merkatak. Sawise ngentekke
udute, Mbah Wongso terus mak nyat, ngadeg terus mbabati suket sak kiwa tengene
tanduran pari. Sukete diklumpukke kanggo pakan wedhus. Udakara jam sanga esuk,
Suminah anake wadon katon nggawa sarapan lan wedang teh sing ginasthel, legi
panas tur kenthel. Kringet wis dleweran, weteng ya wis pating kluthuk njaluk
diisi.”
6.
Celewaning basa / Gaya Bahasa/ Majas
Personifikasi
“Wetengku wis kluruk terus je!”
“Nanging kanggona Mbah Wongso kaya disamber nggelap. "Pak!!! Eling, Pak!
Pak..." Suminah mbengok-mbengok amarga bapake semaput”.
Metafora
“nanging
semburat abang ing sisih etan wus
katon mbranang”.
Hiperbola
“kringet wis dleweran”
“Lha
wong dituku nganggo dhuwit tenan, mbiyen tak
rewangi adol sapi pirang-pirang arep diaku-aku, mesthi nggen kula sing
asli," Mbah Wongso katon yakin banget”
“Padha
nggendong tenggok munjung-munjung
isi dagangan.”
7.
Amanat :
Ojo waton ngengkel, ning ngengkelo nganggo waton
!
“"Pripun, Bu? Rak nggen kula ta sertipikat
sing asli? Lha wong dituku nganggo dhuwit tenan, mbiyen tak rewangi adol sapi
pirang-pirang arep diaku-aku, mesthi nggen kula sing asli," Mbah Wongso
katon yakin banget. "Ngeten nggih, Mbah. Niki pun disekseni saking
bapak-bapak ingkang mangertos babagan niki, babagan sertifikat, tibakipun
ingkang asli menika e...e..., gadhahan kula, Mbah!" pawongan wadon mau
menehi keterangan. "Pripun!!! Napa leres, Pak?" wong-wong sing pada
rembugan nganggo bahasa Indonesia mau padha manthuk alon.
Nanging kanggona Mbah Wongso kaya disamber
nggelap. "Pak!!! Elingu
Analisis Unsur Ekstrinsik Cekak
Unsur
Sosial
Ing kene nyritakake kegiatane manungsa sing
dilakoni saben dina lan gagasan omongane ugo alus,ramah lan sopan. Adharan iki
diarani unsur ekstrisik social,amargi dilator belakangi karo kegiatane
masyarakat lingkungan.
Tuladhane:
Wektu kuwi Parja lagi nyapu latar sing kebak
godhong jambu.
"Mruput, Mbah!
Tindak sabin?" "Genah nggawa pacul ngono, mosok arep njagong!"
semaure Mbah Wongso sakkecekele. Mbah Wongso sanajan wis tuwa nanging isih
seneng guyonan. Malah ana sing ngarani Mbah Gaul.
"Penjenengan
niku nggih aneh, Mbah! Nek kula mboten aruh-aruh mengke diarani cah enom mboten
ngerti unggah-ungguh." "Ooo...ya wis, bener Le..., la kowe gek
nyapu?" "Mboten, Mbah. niki nembe dhahar!" Parjo mbales Mbah
Wongso. "Dhahar gundulmu kuwi, diamput!! Kakekane...lha kok malah
mbales," wong loro terus padha ngguyu.
Struktur Cerita Cekak
(a) Orientasi : Pengenalan
“Kabeh padha ngajab, muga-muga laris, entek
dagangane, mulih kari nggawa tenggok kosong lan lembaran-lembaran rupiah. Esuk
kuwi, Mbah Wongso uga katon menyang sawah nggawa pacul sing disampirke ing
pundhake. Tangane kiwa katon kelip-kelip amarga ing slempitane driji ana
mawane, mawa rokok lintingan dhewe alias tingwe. Klempas-klempus sak
dalan-dalan katon nikmat banget. “
(b) Komplikasi
: Mulai ana masalah
“Ora let suwe sak rampunge Mbah Wongso dhahar,
saka wetan katon wong loro lanang-wadon numpak pit montor nyedhak marang
lungguhe Mbah Wongso. Wong loro mau terus nyelehke heleme terus mudhun nyalami
Mbah Wongso lan Suminah. "Nyuwus pirsa, ingkang nggarap sabin niki sinten,
Mbah?" wong wadon mau takon marang Mbah Wongso. "Kula!" semaure
Mbah Wongso. "Penjenengan nyewa saben niki dateng sinten?" "Lho,
nyewa pripun. Sampeyan ampun golek perkara, niki sabin kula. Kula tumbas pun
sedasa tahun kepengker! Malah wonten surate, surtipikat niku lho!"
"Pak, jenenge sertifikat!" Suminah njawil bapake. "Nggih ngoten
niku!" semaure Mbah Wongso.
Oleh keterangan saka Mbah Wongso, wong loro
lanang-wadon mau pada ulat-ulatan semu gumun.”
(c) Resolusi
: Puncake masalah
“"Sabar riyin, Mbah! Ngeten nggih, sabin
niki sabin kula. Kula tumbas kalih welas tahun kepungkur. Amargi kula merantau,
kula ken nggarap tiyang sing gadhah riyin, jenenge Prapto. Niki kula mboten
merantau malih, kala wingi kula madosi Prapto, kabaripun Prapto malah sampun
tilar donya, mula kula nglacak mriki." "Mboten saged, niki riyin
nggih sawahe Prapto, ning sing numbas kula! Sampeyan mesti ajeng apus-apus!"
Mbah Wongso katon arep nesu.”
